Szachy w województwie pomorskim w latach 1920-1939

25 wrz Szachy w województwie pomorskim w latach 1920-1939

Szachy w województwie pomorskim w latach 1920-1939

Pomorski Okręgowy Związek Szachowy

Wraz z odzyskaniem niepodległości w listopadzie 1918 roku i włączeniem do Rzeczypospolitej Pomorza w styczniu 1920 roku, możliwe stało się powołanie struktur zrzeszających polskich miłośników szachów. W Poznaniu w listopadzie 1923 roku powstał Polski Związek Towarzystw Szachowych (1923-1924). W skład organizacji wszedł Bydgoski Klub Szachistów (do 1938 roku Bydgoszcz i Inowrocław wchodziły w skład województwa poznańskiego, a Włocławek należał do województwa warszawskiego).  Kolejne propozycje pochodzą między innymi od Kazimierza Grabowskiego z Bydgoszczy, który na łamach „Szachisty Polskiego” w 1925 roku omawiał potrzebę powołania związku jednoczącego całą Polskę (Polski Związek Szachowy powstał 20 lipca 1926 roku). W październiku 1934 roku z inicjatywy Inowrocławskiego Klubu Szachistów utworzono Poznańsko-Pomorski Związek Szachowy (1934-1936). Charakterystyczną cechą obu przedsięwzięć było ich ściślejsze powiązanie z Wielkopolską, a nie Pomorzem. Centrum znajdowało się w Poznaniu, a kluby pomorskie odgrywały w nich rolę drugorzędną.

Program zorganizowania związku szachowego, łączącego kluby i sekcje szachowe na terenie województwa pomorskiego, omówił na łamach Świata Szachowego w 1928 roku Kazimierz Kozłowski ze Świecia nad Wisłą. Jako pierwszy inicjatywę podjął Gdyński Klub Szachistów w 1937 roku, prowadząc w tej sprawie korespondencję z klubami.

Ostatecznie inicjatorem Okręgu obejmującego Pomorze został Toruń. Bezpośrednim wydarzeniem, wspierającym konsolidowanie się struktur organizacyjnych na terenie województwa, był fakt przebywania w Toruniu Mieczysława Najdorfa, odbywającego w tym mieście służbę wojskową. Działacze szachowi Torunia doprowadzili do zorganizowania meczu przygotowawczego przed Olimpiadą Szachową, która miała odbyć się w Warszawie w 1935 roku. Uczestnikami spotkania byli Mieczysław Najdorf i Ksawery Tartakower. Zwycięstwo odniósł Najdorf w stosunku 3:2. Mecz oraz rozgrywane po nim symultany ze wspomnianymi szachistami wzmocniły popularność szachów w mieście i przyczyniły się do utworzenia Pomorskiego Okręgowego Związku Szachowego.

Założycielami POZS zostały sekcje szachowe z Torunia: Sekcja Szachowa Związku Zawodowego Pracowników Miejskich, Sekcja Szachowa Podoficerskiego Kasyna Garnizonowego oraz Sekcja Szachowa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” z Podgórza. Pierwszy zjazd delegatów odbył się 3 października 1937 roku w Toruniu. Wśród przedstawicieli Pomorza byli obecni miłośnicy 64 pól z Bydgoszczy, Torunia, Inowrocławia i Grudziądza. Prezesem zarządu wybranego na zebraniu organizacyjnym został Klemens Kulla. Powołano także wiceprezesa w osobie Mikołaja Tomaszewicza z Bydgoszczy oraz sekretarza Trelę z Torunia, skarbnika Piątkowskiego z Podgórza, gospodarza Szmechela z Grudziądza i referenta prasowego Franciszka Konarkowskiego z Inowrocławia.

Przyjęcie Pomorskiego Okręgowego Związku Szachowego do Polskiego Związku Szachowego nastąpiło na posiedzeniu 25 maja 1938 roku.

W latach poprzedzających II wojnę światową zdołano zrzeszyć w jeden POZS 23 kluby i sekcje szachowe na około 30 istniejących i prowadzących samoistny żywot.

Kluby i sekcje szachowe zrzeszone w POZS według stanu z marca 1939 roku:

Strona tytułowa pierwszego numeru Biuletynu Pomorskiego Okręgowego Związku Szachowego, wydawanego w Toruniu, z maja 1938 roku

Życie szachowe na Pomorzu w okresie międzywojennym

Kluby szachowe

Pierwszy polski klub szachowy na Pomorzu – Bydgoski Klub Szachistów, założono w 1924 roku w Bydgoszczy, na prezesa wybrano Kazimierza Grabowskiego (dla porównania Krakowski Klub Szachistów powstał w 1893 roku, Lwowski Klub Szachistów w 1894 roku, Warszawskie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej w 1899 roku, a Łódzkie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej w 1903 roku). Wcześniej grano towarzysko w klubach, kawiarniach i hotelach. Wzorując się na słynnej w całej Europie paryskiej kawiarni szachowej Cafe de la Rege’nce powstawało wiele podobnych ośrodków, w których kwitło życie szachowe (w regionie działały stowarzyszenia niemieckie, takie jak założone w 1886 roku w Bydgoszczy Bydgoskie Towarzystwo Szachowe – Der Schachverein Bromberg, którego członkiem był Józef Święcicki).

W Warszawie grano przede wszystkim w „Honoratce”, „Pod Dzwonnicą”, u „Loursa”, „Czernera” i „Kocha”, we Lwowie w Cafe Heinike i kawiarni „Wiedeńska”, w Krakowie w kawiarni „Sauera” i u „Schmidta”. Toruń słynął między innymi z „Pomorzanki” i „Italji”, a w Bydgoszczy grywano w hotelu „Pod Orłem”.

Początki zorganizowanego życia szachowego w poszczególnych miastach Pomorza

Najprężniej działającym przedwojennym klubem na terenie Pomorza był Inowrocławski Klub Szachistów założony w 1929 roku z siedzibą w kawiarni „Ziemiańska”. Pierwszym prezesem klubu został Mikołaj Tomaszewicz. IKSz był inicjatorem powstania Poznańsko-Pomorskiego Związku Szachowego w 1934 roku, a pod względem sportowym drużynowym mistrzem Pomorza w 1939 roku. Członkinią klubu była Regina Gerlecka, a także Antoni Wojciechowski, organizowano liczne turnieje indywidualne, międzymiastowe i symultany z udziałem takich szachistów jak Mieczysław Najdorf, Regina Gerlecka czy Antoni Wojciechowski, wieczorki towarzyskie, potańcówki karnawałowe, rozgrywano partie konsultacyjne i przeprowadzano szkolenia. Stowarzyszenie posiadało sprzęt najwyższej jakości, w tym zegary szachowe, bibliotekę szachową, abonowano czasopisma szachowe. Sylwetkę klubu dopełniają finanse. W 1936 roku IKSz dysponował kwotą 1184 zł, dla porównania dochody POZS w 1938 roku wynosiły 1051 zł, a PZSz w Warszawie 1500 zł…

Innymi czołowymi klubami były także: Toruński Klub Szachistów (drużynowy wicemistrz Pomorza 1939, drużynowy mistrz Torunia 1937-1939, mistrzowie Torunia z lat 1931-1939 należeli do TKSz), bydgoskie kluby Sekcja Szachowa „Gwiazda” (drużynowy mistrz Bydgoszczy 1934-1936) oraz Sekcja Szachowa Pocztowego Przysposobienia Wojskowego (III miejsce w drużynowych mistrzostwach Pomorza 1939, drużynowy mistrz Bydgoszczy 1938), Gdyńskie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej i Grudziądzkie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej.

Uczestnicy i organizatorzy I Mistrzostw Pomorza rozgrywanych w Toruniu

Siedzą od lewej: Pałkowski, Józef Szwiec – właściciel kawiarnii „Pomorzanka”, Klemens Kulla – prezes POZS, Mikołaj Tomaszewicz – wiceprezes POZS, Kazimierz Woźniak, Franciszek Konarkowski – sędzia. Stoją od lewej: Adam Borchardt, Karnowski, Piątkowski – sędzia, Kazimierz Badylak, Hendrykowski, Wacław Nowacki, Feliks Chybicki, , Sperski, M. Granowski, W. Sieradzan, Czesław Ziółkowski

Plakat informujący o turnieju o mistrzostwo Pomorza z 1938 roku

          II Mistrzostwa Pomorza rozegrano w Inowrocławiu w 1939 roku. Do turnieju zaproszono Teodora Regedzińskiego (polski olimpijczyk, finalista mistrzostw Polski), który wystąpił po za konkursem. I miejsce w zawodach zajął Teodor Regedziński, mistrzem Pomorza został M. Granowski, II miejsce wywalczył Sergiusz Czerniakow, a III miejscezdobył Kazimierz Badylak.

Uczestnicy i organizatorzy II Mistrzostw Pomorza rozgrywanych w Inowrocławiu

Siedzą od lewej: M. Granowski, Klemens Kulla – prezes POZS, Teodor Regedziński, Mirosławski, Franciszek Konarkowski. Stoją od lewej: Prussak, Kazimierz Badylak, Sergiusz Czerniakow, Leon Nowacki, Kazimierz Wyrwicz, Wacław Nowacki, W. Sieradzan, Feliks Chybicki, Kazimierz Żurek, Mackiewicz, Nichowski

          W latach 1933-1936 rozgrywano cykl turniejów o drużynowe mistrzostwo Wielkopolski i Pomorza. W 1933 roku I miejsce zajęła ekipa Poznania, w 1934 roku zwyciężyło Gniezno, w 1935 roku Toruń i w 1936 roku ponownie Poznań. W 1939 roku odbył się jedyny w przedwojennej Polsce drużynowy turniej o mistrzostwo Pomorza. I miejsce zajął Inowrocławski Klub Szachistów, II miejsce zdobyła drużyna Toruńskiego Klubu Szachistów, a III miejsce ekipa Sekcji Szachowej Pocztowego Przysposobienia Wojskowego z Bydgoszczy.

Konsekwentny rozwój życia szachowego w odrodzonej Polsce przerwała ofensywa hitlerowska we wrześniu 1939 roku.

Opracował: Piotr Szybowicz